Karar Verme Süreci: Okul Liderlerine Öneriler

Ayhan Öztürk
Aslen Gaziantepli olan Dr. Ayhan Öztürk, Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamladı. Devlet bursu ile gittiği Amerika Birleşik Devletleri’nin Arkansas Üniversitesinde, Eğitim Yönetimi ve Denetimi alanında doktora derecesini aldı. Ankara’nın Beypazarı ve Altındağ ilçelerinde sınıf öğretmeni ve okul idarecisi olarak çalıştıktan sonra, yurtdışı eğitimini takiben MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nda Milli Eğitim Uzmanı olarak görev yapmaya başladı. Profesyonel düzeyde İngilizce bilen yazar, evli ve 2 çocuk babasıdır.
30.03.2021
1.709
A+
A-
Karar Verme Süreci: Okul Liderlerine Öneriler

Değişen dünyamızın değişmeyen gerçeklerinden birisi, karar verme sürecinin önemi ve gerekliliğidir. Öyle ki, bu süreç günlük hayatımızın her anında bir yönüyle kendisine yer bulmaktadır. Bu yönlerden bazıları; bilgi değişimi, eldeki verilerin gözden geçirilmesi, yeni fikirlerin ortaya çıkışı, alternatiflerin değerlendirilmesi ve uygulanması olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel bir ifadeyle “karar verme süreci” şu şekilde tanımlanabilir: Mevcut olan alternatiflerin içerisinden istenilen sonuca ulaşılmasını sağlayacağını düşündüğümüz en iyi yolu/yöntemi seçme işlemi. Bu tanım, içerisinde bazı anahtar kavramları barındırmaktadır:(1) istenilen sonuç, (2) mevcut alternatifler ve (3) en iyi yol. Burada istenilen sonuçtan kasıt karşılaşılan bir problemin çözülmesi veya var olan durumun daha iyi hale getirmesidir. Kısıtlı internet erişimi dolayısıyla uzaktan eğitim sürecinden yeterince faydalanamayan öğrencilere gerekli donanımın sağlanması karşılaşılan bir problemin çözümüne; artan öğrenci devamsızlığının okul-veli iş birliği vasıtasıyla iyileştirilmesi ise var olan durumun daha iyi hale getirmesine örnek olabilir. Mevcut alternatifler ifadesiyle kastedilen sorunu çözüme götüreceği düşünülen ve çeşitli kaynaklardan elde edilen farklı yollar ve fikirlerdir. Bu alternatif yollar genellikle karar verme sürecine dahil olan veya elde edilecek sonuçtan etkilenmesi beklenen kişi ve kurumlar tarafından ortaya konur. En iyi yol kavramı ise bu alternatiflerin değerlendirilmesi sonucu istenilen çıktıya ulaşmada en etkili olacağı düşünülen yöntemi temsil etmektedir. Etkili karar verme sürecinin özelliklerinin farkında olan okul liderleri, bu süreci kurumlarında var olan sorunları çözmede ve veriye dayalı karar almada bir fırsat olarak kullanabilirler. Bunun ilk ve en önemli adımı ise karşılaşılan problemin ve bu problemin olası nedenlerinin doğru bir şekilde tanımlanmasıdır.

Karar verme sürecinin ilk adımı mevcut problemin tanımlanarak ulaşılmak istenen amaçların belirlenmesidir. Sürecin bu basamağı devamında gelecek olan (alternatiflerin değerlendirilmesi, risklerin tartışılması ve yol/yöntem seçilmesi gibi) adımları doğrudan etkileyeceği için hayati bir öneme sahiptir. Bir başka ifadeyle, problem tanımlamanın kalitesi alınacak kararların kalite ve etkinliğinde en belirleyici faktör olacaktır. Bu nedenledir ki etkili karar alabilen liderlerin en önemli özelliklerinden birisinin “problem durumunu doğru bir şekilde tanımlayabilme” olduğu ifade edilir. Okul liderleri karşılaşılan problemlerin tanımlanmasında kendi gözlemlerinin yanı sıra öğretmen, öğrenci, veli ve ilçe yöneticileri gibi farklı kaynaklardan da faydalanmalıdır. Böylelikle sorun olarak gördükleri durumun nedenlerinin diğer kişiler tarafından nasıl algılandığı bilgisini elde etmiş olurlar. Şöyle bir örnek üzerinden anlatmak gerekirse: Bir okulda son birkaç yıldır öğrencilerin matematik sınav notlarında ciddi bir düşüş olduğu tespit ediliyor. Okul yöneticileri bu durumu okula yeni gelen öğrencilerin ilgili dersteki yetersizliği ile açıklarken, öğretmenler değişen sınav sisteminin bu duruma neden olduğunu ifade ediyor. Burada görüldüğü üzere aynı problem için farklı durumlar ifade ediliyor ki bu iki farklı çözüm yolunu bizlere işaret eder. Hangi çözüm yoluna odaklanılması gerektiğini ise buradaki problemin ve bu problemi ortaya çıkaran durumun doğru bir şekilde tespiti belirleyecektir.

Problem durumunun doğru bir şekilde tespit edilmesiyle birlikte okul liderlerinin odaklanması gereken bir sonraki adım alternatif çözüm yollarını bir araya getirmektir. Etkili ve yararlı alternatiflerin elde edilebilmesi için ulaşılmak istenen amaçlar net bir şekilde ortaya konmalıdır. Örneğin, öğrenci devam oranının %30 oranında arttırılması ve matematik sınav sonuçlarının %20 oranında iyileştirilmesi. Amaç belirlendikten sonra okul liderlerine düşen olabildiğince çok alternatifi temin etmektir. Karar verme sürecinin bu adımı alternatif yolların bir araya getirilmesi olarak adlandırılabilir. Bu adımın ne kadar süreceği konusunda en belirleyici unsur alınacak kararın etki alanı ve önemi olacaktır. Diğer bir ifadeyle, alınacak olan kararın etki alanı arttıkça alternatif çözüm yollarının belirlenmesinde harcanan süre ve çabanın da artması beklenir. Muhtemel çözüm yollarının belirlenmesiyle birlikte karar verme sürecinin diğer bir adımı olan alternatiflerin değerlendirilmesi basamağına geçilir. Alternatifler değerlendirilirken uygulanabilirlik, yeterlilik ve kabul edilebilirlik kriterleri göz önüne alınmalıdır. Uygulanabilir olmakla ifade edilmek istenen bu çözüm yolunun pratiğe aktarılıp aktarılamayacağıdır. Yeterlilik ise ilgili çözüm yolunun elde edilmek istenen çıktıya ulaşmada ne kadar faydalı olabileceği ile alakalıdır. Son kriter olarak bahsettiğimiz kabul edilebilirlik karar verme sürecinden etkilenecek olan kişilerin bu alternatife karşı olan tutumlarıyla ilişkilidir. Diğer bir ifadeyle, karar verme sürecinin sonucundan direkt olarak etkilenecek kişiler tarafından onaylanmamış bir yolu tercih etmenin başarısızlık olarak karşımıza çıkması sürpriz olmayacaktır. Bu nedenle okul liderleri sadece alacakları kararlarda değil bu kararlara ulaşmada izlenecek yol ve yöntem konusunda da okul paydaşlarının görüşlerini almalıdır.

Buraya kadarki bölümde bahsettiğimiz karar verme sürecinde problemin belirlenmesi, alternatiflerin toplanması ve değerlendirilmesi adımlarını en uygun ve etkili alternatifin yani bizi istenen sonuca götürecek olan uygulanabilir bir yolun seçilmesi basamağı takip edecektir. Okul liderlerine düşen istenilen sonuca en kısa zamanda ulaşılmasını sağlayacak, makul bir maliyete sahip ve en etkili yolu seçmektir. Alternatiflerin değerlendirilmesi süreci her ne kadar birçok seçeneği eleyecek olsa da çoğu zaman okul liderlerini birden fazla seçenekle baş başa bırakacaktır. Kalan alternatifler içerisinden en etkili yolu seçmek için sadece var olan verileri kullanmak muhtemelen yeterli olmayacaktır. Tam bu noktada okul liderlerinin tecrübeleri, hisleri ve liderlik vasıfları da devreye girecektir. Dolayısıyla, alınacak olan karar mevcut verilerin ve okul liderlerinin sezgilerinin bir sonucu olacaktır. Alınacak kararla birlikte bir sonraki adım olan kararın uygulanması aşamasına geçilecektir. Bu aşama kendi içerisinde bazı zorlukları barındırmaktadır.

Okul liderleri öncelikle alınan kararın (takip edilecek yol-yöntem) tüm ilgililer tarafından net olarak anlaşıldığından emin olmalıdır. Bunu sağlamak için tüm paydaşlar arasında etkili bir iletişim mekanizmasının kurulması gerekmektedir. Muhtemeldir ki alınan karar ile ilgili olarak doğru bir şekilde bilgilendirilen kişiler kararın uygulama sürecine aktif bir şekilde dahil olacaktır. Liderlerin kararın uygulanma aşamasında dikkat etmesi gereken bir diğer konu ise yeterli kaynağın temin edilmesidir. Bu kaynaklara; personel, finansal destek ve fiziki mekân örnek olarak verilebilir. Bunlarla birlikte kararın uygulanma süreci için iyi bir çalışma planı ortaya konulmasını gerektirmektedir. Kararın uygulama safhasını adım adım gösteren bir planın hazırlanması kritik bir noktadır. Son olarak ise okul liderlerinin açık ve net bir şekilde görev dağılımı yapması gerekmektedir. Böylelikle, alınan kararın uygulanma süreci içerisinde her bir görevin kim tarafından tamamlanacağı belirlenmiş olacaktır.

Karar verme mekanizması döngüsel bir yapıya sahiptir ve bu süreç alınan kararın uygulanması ile son bulmaz. Final adımı olarak karşımıza alınan kararın etkililiğinin değerlendirilmesi çıkacaktır. Bu adım bizlere istenen sonuca ne derece ve nasıl ulaşıldığı veya ulaşılamadığı konusunda önemli fikirler verecektir. Böylelikle gelecekte dahil olunacak karar verme süreçlerinde daha tecrübeli ve bilgiye dayalı bir şekilde hareket etme fırsatı yakalanmış olacaktır. Uzmanlar özellikle geniş kitleleri ilgilendiren problemlerin ancak birkaç alternatifin denenmesi sonucunda çözülebildiğini ifade etmektedir. Bu nedenle istenilen sonuca ulaşılmasa dahi, uygulanan her bir karar verme süreci değerlidir.

Okul liderlerinin özellikle eğitsel alanda aldığı kararlar doğrudan öğretmen ve öğrencileri nihayetinde de toplumun kendisini ilgilendirmektedir. Her bir karar kendi içerisinde riskler ve fırsatlar barındırmaktadır. Okul liderleri karar verme mekanizmasının adımlarını etkili bir şekilde takip ederek buradaki riskleri asgari düzeyeindirebilirken fırsatları da doğru bir şekilde kullanabilecektir. Son fakat en önemli olarak şunu vurgulamak gerekir ki okulların genel başarısı etkili ve doğru bir şekilde alınan kararlara bağlıdır.

Yazıya dair bir söz: İyi kararlar iyi tecrübelerden gelir. İyi tecrübeler ise kötü kararlardan (Mark Twain)

YORUMLAR

  1. Han ARSLAN dedi ki:

    Ayhan’ım kalemine sağlık okulların yönetimi ile ilgili inşallah okul yöneticisine yetki verirler

  2. Hatice ADIGÜZEL dedi ki:

    Her karar bir tecrübe…