Değerler Eğitimi – Yüksek Değerler, Değer Bilmeyen Toplumlardan Uzaklaşır

Değerler Eğitimi – Kültür tarihi incelendiğinde, bir medeniyet kurmuş, kültür ve sosyal hayatı iyi dokumuş devletlerin uzun ömürlü oldukları görünür. Tıpkı kendisine saygısı olan bir insanın ilkeli yaşaması, onur ve izzetini koruması özsaygıysa, devletler de derin bir kültür ve medeniyete sahip olduklarında ve bunu sürdürdüklerinde ömürleri uzun olmuştur.

“Değer” dediğimiz şeyler aslında bir kısmı kültürden kültüre değişen, diğer kısmı evrensel olan anlayış, tavır, davranış, yaşam biçimi, hars ve sosyal yapıştırıcılardır.

Kültürel değerler semavi veya beşeri düşüncelere dayalı, geçmişten günümüze getirmiş olduğumuz, hepimiz için derin anlamlar taşıyan, derin hikâyeleri olan ortak sosyal yapımızdır.

İmdat! Değerler Erozyonda!

Bilim çağı olarak adlandırdığımız yaşanılan çağ her şeyi o kadar hızlı tüketmektedir ki zamanla var olan ortak değerlerde hızlı bir erozyon görülmektedir.

Kültür taşıyıcısı olarak bir köprü: orta yaş grubu

Orta yaş grubunda olanlar, geçmişi temsil eden yaşlılar ile geleceği temsil eden gençler arasında bir köprü iken, ne yazık ki bu köprü de çatırdamaktadır.

Bu süreçte çocukların ve gençlerin ortak değerleri almalarını beklerken bu aktarımı sağlıklı bir şekilde gerçekleştirecek olan orta yaş grubunda bir çözülme yaşanması da ürkütücüdür.

Türkler tarih sahnesini aldıkları zamandan itibaren ortak olarak oluşturdukları değer kalıplarına önem vermişlerdir. Nesilden nesle aktarımı konusunda da en iyi medeniyetler arasına girmişlerdir.

Değer(ler) Nedir?

Değer dediğimiz hakikat, iç huzur, sevgi, saygı, doğru davranış ve şiddet gibi kabul görmeyecek davranışlardan kaçınma olarak adlandırabiliriz (Değerler; s.12,1999).

Değerlerin sınıflandırma çalışmaları yapılmış bununla ilgili ilk önemli çalışmayı Spranger yapmıştır. Spranger’in yaptığı çalışmalar sonucunda değer kalıplarını ait oldukları alanlara göre altı grupta toplamıştır. Bunlar: Estetik, teorik(bilimsel), ekonomik, siyasi, sosyal ve dini değerler gruplarıdır (TÜBİTAK; değerler üzerine s.23;2023)

Türkiye de ise değerler üzerine en kapsamlı çalışmayı Erol Güngör hoca yapmıştır. Güngör değerlere insan davranışlarına bakan yönü ile yaklaşmış ve değerleri “bir şeyin arzu edilebilir ya da arzu edilemez olduğu hakkındaki inanç” olarak tanımlamıştır.

Değerlerin bireyden topluma toplumdan bireye karşılıklı etkileşim halinde olduğu görülmektedir. Değerlerin bireysel yönünde güdü, karar verme, tutum, inanç, ihtiyaç gibi kavramlar ağırlık kazanmaktadır.

Bir başka sınıflandırma ise değerleri ahlaka ilişkin ve ahlaka ilişkin olmayanlar şeklinde sınıflandırılabilir. Ahlaka ilişkin olanlar zorunluluk bildirir. Ahlaka ilişkin olmayan değerlerin emretme özelliği yoktur.

Değerler evrensel ve evrensel olmayan seklinde de sınıflandırılabilmektedir. Kuçuradi değerleri hayatın dürüstlük, hoşgörü, iyilik, merhamet gibi güzel yanlarını çoğaltan şeyler olarak tanımlar.

Kişinin değerleri kişilerarası ilişkililerde doğrudan doğruya veya dolaylı ortaya çıkan sevgi, dürüst olma, bağlılık, saygı, adil olma, açık düşünebilme, kontroller kurabilme gibi kişisel değerlerdir.

Toplumu bir arada tutan, birleştiren temel bazı değerler vardır. Bu değerler milli ve dini (manevi) değerlerdir peygamber sevgisi, vatan, millet, bayrak sevgisi, tarih bilinci, ortak tarihi ve kültürel anlayış olarak sıralanabilir (DİHO ders kitabi s.10;2020).

Schawartz kuramına göre aslında değerler bireysel ve kültürel olarak iki gruba ayrılır. Kültürel düzeydeki değerler toplumun genelinin paylaştığı, toplumsal normlara dayanan soyut fikirler olarak belirtmektedir.

Bireysel değerler ise bireyin yaşamını yönlendirmede ki önemi açısından ele alınabilmektedir (Tekin, Hilmi, değer tanımı; 2015).

Değer bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyeler in çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ya da inançlardır (MEB,s.87;2005)

Davranışlarımızı şekillendiren bir konu hakkındaki kararlarımızı etkileyen çeşitli inanç ve eylemlere ilişkin değerlendirmelerimize yön veren dolayısıyla kişisel bütünlüğümüzü ve kimliğimizi oluşturan ilke, inanç, fikir ve yaşam standartlarını ifade etmektedir(Merter ve Yılmaz ,s.287;2012).

Değerlerimizin özelliklerine baktığımızda:

• Değerler bağlı oldukları kültürlere göre değişir hatta ait oldukları kültürlerin içinde dahi ayrılık gösterebilirler.
• Farklı iki toplumun değerleri aynı olabilir ancak o değere verdikleri önem derecesi farklı olabilir.
• Değerler kalıtımsal değildir bir sonraki kuşağa sosyal trollerle geçer.
• Değerler durağan özellik göstermez, değişimlere açık yapılardır zaman içinde ortaya çıkan yeni ihtiyaçları karşılamak için değer önceliklerinde değişiklik olabilir

Bu değerlerin nesilden nesle aktırılabilmesi için değerler eğitimi dediğimiz aygıtın doğru kullanılması gerekir. Bu değerler:

• Yardımlaşma
• Özgürlük
• Mutluluk
• Dürüstlük
• Alçakgönüllülük
• Sevgi
• Barış
• Sayı
• Sorumluluk
• Sadelik
• Hoşgörü
• Birlik

Bu değerler eğitimiyle, belli hedef ve amaçları olan bir etkinliklerle kazandırılabilir.

Değerler verilirken tanımlamalar doğru yapılmalı ve somutlaştırılarak verilmelidir. Bacanlı’ya (2017) göre;

Değerler eğitimi programı geliştirilirken:

• Değerler somut hedefler ve davranışlar şeklinde ifade edilmelidir.
• Değerler zıtları ile birlikte ele alınmalıdır.
• Değerler nesneleri ile birlikte ele alınmalıdır.

Değerlerin olumlu veya olumsuz anlam taşıyabileceği hesaba katılmalıdır.

Sonuç: Varlığınızı sürdürmek istiyorsanız değerlerinizi ve kültürünüzü koruyun ve sürdürün.

Değerler eğitimi – Sonuç olarak değerler bizim gibi kültürlerde önem taşır ve nesilden nesle aktarım yapılır bu aktarımların doğru yapılabilmesine doğru eğitim ve öğretimden geçmektedir.

Değerler üzerine iyi bir değerler eğitimi için iyi bir öğretim planı yapılmalıdır ki aktarımlar sağlıkla yapılabilsin.

Değerlerimize sahip çıkabilen nesiller yetiştirme temennisi ile yeni bir yazımızda buluşmak dileğiyle sağlıcakla ve çok okumakla kalın.

Dr. İsmail AKBIYIK / Eğitimci

Kaynakça
1-Bacanlı, Hasan. Değerler Eğitimi Üzerine 2017, Ankara
2-Değerler üzerine. TÜBİTAK Yayınları 2023.Ankara
3-Degerler, İnsanı Değerler Eğitimi Dergisi Yayınları 1999.Ankara
4-MEB Din Kültürü ,MEB Yayınları ,2020 ,Ankara
5-MEB yayınları Değerler 2005 , Ankara
6-Merter ve Yılmaz. Değerler Üzerine. İstanbul 2012
6-Tekin, Hilmi. Değer Tanımı 2015, İstanbul